«مستحب» در مقابل «مکروه» به عملى گفته مى شود که انجام آن رجحان دارد؛ اما واجب نیست. این واژه، اصطلاحى فقهى است و در بین آیات و روایات کم تر به کار رفته و بیش تر از معادلهاى آن مانند «نافله»، «حسنه» و «عبادت» در قرآن و احادیث یاد شده است.

نافله در قرآن 
به عنوان مثال، در قرآن کریم آمده است:
«وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَحْمُوداً»؛(1) «و پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو [به منزلة ]نافله اى باشد. امید که پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند.»
و در روایات به عنوان نمونه مى خوانیم:
1. قال رسول الله صلى الله علیه وآله:
«قَالَ اللَّهُ تَعَالَى مَا تَحَبَّبَ إِلَیَّ عَبْدِی بِشَیْ ءٍ أَحَبَّ إِلَیَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَیَتَحَبَّبُ إِلَیَّ بِالنَّافِلَةِ ... إِذَا دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِذَا سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ(2) پروردگار بلند مرتبه فرمود: بنده من با هیچ چیزى که نزد من محبوب تر از واجبات باشد، خود را نزد من محبوب نگردانید. به درستى که بنده با نافله نزد من محبوب مى گردد. ... در این حالت، هرگاه مرا بخواند، اجابتش کنم و هرگاه [چیزى ]از من درخواست کند، به او ببخشم.»

2. قال الصادق علیه السلام:
«لا تُکَرِّهُوا إِلى أَنْفُسِکُمُ الْعِبادَةَ؛(3) در عبادت خود را به سختى و اکراه نیندازید.»

نماز شب پیامبرصلى الله علیه وآله 
امام صادق علیه السلام مى فرماید: «رسول خداصلى الله علیه وآله شب را تا به صبح به طور متناوب برمى خاست و عبادت مى کرد و چنین نبود که تمام شب را استراحت کند. ایشان هرگاه نماز عشا را مى خواند، آب وضو و مسواک را بالاى سرش مى نهاد و روى آن را مى پوشانید. اندکى مى خوابید، سپس بیدار مى شد و مسواک مى زد و با ظرف آبى که بالاى سرش گذاشته بود، وضو مى گرفت. چهار رکعت نماز مى خواند و آن گاه دوباره مى خوابید. دوباره برمى خاست و مسواک مى زد و وضو مى گرفت و سپس چهار رکعت نماز دیگر مى خواند. سپس مى خوابید و بعد برمى خاست، مسواک مى زد و وضو مى گرفت و نماز شفع و وتر را مى خواند.» (4)

پاک شدن روزه داران 
روزى پیامبر اعظم صلى الله علیه وآله به جابر بن عبدالله انصارى رحمه الله فرمودند: «اى جابر! این ماه رمضان است. هر کس روز آن را روزه بدارد و قسمتى از شب آن را به عبادت بایستد و شکم و فرج خود را از حرام باز دارد و زبان خود را نگه دارد، از گناهان خود مثل بیرون رفتن از این ماه بیرون مى رود.» جابر بن عبدالله انصارى رحمه الله با شنیدن این سخن پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله خشنود شد و با لبخندى عرض کرد: اى رسول خدا! چه نیکوست این سخن که فرمودید! پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله نگاهى به او کرد و فرمود: «و چه سخت است شرطهایى که کردم!» (5)

سنت عقیقه در میلاد امام مجتبى علیه السلام 
در روز پانزدهم رمضان المبارک سال سوم هجرى، خانه امیر مؤمنان علیه السلام غرق شادمانى شد و نخستین نوه رسول خداصلى الله علیه وآله امام مجتبى علیه السلام پا به عرصه گیتى نهاد. (6) از جمله مستحباتى که بسیار مورد تأکید قرار گرفته و ضامن سلامت و امنیت کودک در خردسالى است، سنت زیباى عقیقه است. پیامبر اعظم صلى الله علیه وآله، هفت روز پس از ولادت امام مجتبى علیه السلام دستور داد گوسفندى را جهت ذبح کردن بیاورند. آن حضرت ابتدا دعایى را که مشهور به دعاى عقیقه است، قرائت فرمودند و سپس رو به حاضران کردند و فرمودند: «از گوشت این گوسفند بخورید و به دیگران هم بخورانید و یک ران گوسفند را هم به قابله فرزندم حسن (اسماء بنت عمیس) بدهید!»(7)
سپس گوشت گوسفند را پخته، بین فقرا تقسیم کردند. در عرب جاهلى سنتى کهنه وجود داشت که وقتى کودکى پسر متولد مى شد، موهاى او را مى تراشیدند و سر او را به خون قربانى آغشته مى ساختند. از آنجا که اسماء بى اطلاع بود، خواست سر امام مجتبى علیه السلام را به خون گوسفند قربانى آغشته کند که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله او را نهى نمود و فرمود: «اى اسماء! آغشته کردن سر نوزاد به خون گوسفند از رسوم جاهلیت است.» (8) همان گونه که امروزه نیز در بین برخى عوام این گونه رسوم به چشم مى خورد و با خرید چیزهایى چون منزل و اتومبیل آن را به خون قربانى آغشته مى کنند.

پی نوشت:

1) اسراء/79.
2) بحارالأنوار، ج 84، ص 31.
3) الکافى، ج 2، ص 86، ح 2.
4) وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بى تا، ج 3، ص 196.
5) تهذیب الاحکام، محمد بن الحسن الطوسى، تهران، مکتبة الصدوق، 1417 ه . ق، ج 4، ص 265.
6) کشف الغمة فى معرفة الائمة، على بن عیسى الاربلى، تهران، کتابفروشى اسلامیه، بى تا، ج 2، ص 139.
7) اعیان الشیعة، ج 1، ص 562.
8) مناقب آل ابى طالب، ابن شهرآشوب مازندرانى، بیروت، دار الاضواء، بى تا، ج 4، ص 29.