توجه و عمل به تعالیم حیاتبخش قرآن مجید توصیه مؤکّد امامان معصوم علیهم السلام است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «الله! الله! فِی القُرآنِ لایَسبِقنَّکُم بِالعَملِ بِهِ غَیرَکُم؛1 خدا را! خدا را! مبادا دیگران در عمل به قرآن از شما سبقت بگیرند!» در میان سور قرآنی سوره مبارکه حمد جامع جمیع معارف قرآنی است. علما و اساتید درباره معارف این سوره نورانی دُرها سفته و کتابها و مقالات عدیده ای تألیف و تدوین نموده اند و مبلّغین دین نیز در تبلیغ و ترویج آن تلاشها کرده، مراکز تبلیغی نیز یکی از اولویتهای تبلیغی مبلّغین اعزامی را موضوع نماز می دانند از اینرو پرداختن به تفسیر سوره حمد از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
کتابی محکم و متقن چو قرآن نگشته بر بشر نازل ز رحمان
سراسر صدقُ کذب از ساحتش دور هو النّورُ من النّورِ الی النّورِ
روایات مربوط به سوره حمد
در فضیلت این سوره روایات متعددی وارد شده است که به چند نمونه اشاره می شود:
1. خداوند متعال صد و چهار کتاب از آسمان نازل کرده است که از میان آنها تنها چهار کتاب: تورات، انجیل، زبور و قرآن را برگزید و علوم جمیع کتب را در میان آنها قرار داد. از میان این چهار کتاب نیز قرآن را برگزید و تمامی برکات، ثواب و علوم را در آن به ودیعه نهاد و آن معارف و برکات را یکجا در سوره حمد جمع آورد. بنابراین، هر کس که این سوره مبارکه را بخواند، مثل این است که تمام کتاب های آسمانی را خوانده است و اطلاع بر مفاد و معارف این سوره همانند اطلاع بر تمامی کتاب های آسمانی می باشد.
«ابن عباس» از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت کرده است که ایشان فرمودند: «لَو کَتَبتُ معانِیَ الفاتِحَهِ لَأَوقَرتُ سبعینَ بعیراً؛2 اگر معانی و حقایق سوره حمد را بنویسم، هفتاد شتر از شرح آن بار می کنم.»
2. در کتاب «عیون اخبار الرضا علیه السلام» در ضمن روایتی می خوانیم: «خداوند متعال چنین فرمود: من سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کردم؛ نیمی از آن برای من و نیمی برای بنده من است، پس بنده من حق دارد هر آنچه می خواهد، از من بخواهد. هنگامی که بنده می گوید: «بسم الله الرحمن الرحیم» خداوند متعال می فرماید: بنده ام به نام من آغاز کرد و بر من است که کارهای او را به آخر برسانم و همه حال او را پُر برکت کنم و هنگامی که میگوید: «الحمد لله رب العالمین» خداوند متعال می فرماید: بنده ام مرا حمد و ستایش کرد و دانست نعمت هایی را که دارد از ناحیه من است و بلاها را نیز من از او دفع می کنم. همانگونه که بلاهای دنیا را دفع کردم. و هنگامی که می گوید: «الرّحمن الرّحیم» خداوند می فرماید: بنده ام گواهی داد که من رحمان و رحیم هستم، پس گواه باشید که بهره او را از رحمتم فراوان و سهم او را از عطایم افزون می کنم. و هنگامی که می گوید: «مالک یوم الدّین» خداوند متعال می فرماید: گواه باشید! همانگونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست، من در روز حساب، حسابش را آسان می سازم و حسناتش را می پذیرم و از سیئاتش صرف نظر می کنم. و هنگامی که می گوید: «ایّاک نعبد» خداوند متعال می فرماید: بنده ام راست می گوید، تنها مرا پرستش می کند. من شما را گواه می گیرم و بر این عبادت خالص ثوابی به او می دهم که تمام مخالفین او به حالش غبطه بخورند. و هنگامی که می گوید: «ایّاک نستعین» خداوند می فرماید: بنده ام از من یاری جسته و تنها به من پناه آورده است. گواه باشید که من او را در کارهایش کمک می کنم و در سختی ها به فریادش می رسم و در روز پریشانی دستش را می گیرم. و هنگامی که می گوید: «اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقیمَ صِرَاطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِم غَیرِ الْمَغْضوُبِ عَلَیْهِمْ و لَا الضَّالّینَ» خداوند متعال می فرماید: این خواسته بنده ام برآورده است، و او هر چه می خواهد، از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد و آنچه امید دارد، به او می بخشم و از آنچه که بیم دارد، ایمنش می سازم.»3
پی نوشت:
1) شرح نهج البلاغة، صبحی صالح، انتشارات اسلامی، تهران، 1370ش، ج1، ص421.
2) تفسیر کبیر، ملا فتح الله کاشانی، ج1، ص26.
3) عیون اخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق قدّس سرّه، به نقل از: تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان، ج1، ص7.
