«مباهله» به معنی نفرین متقابل است، بدین شکل که دو فرد یا دو گروه مدّعی بر یکدیگر نفرین می کنند و لعنت خدا را بر دروغگو یا ظالم قرار می دهند. رُخداد مباهله یکی از حوادث متواتر و درس آموز است...

1. جنگ احزاب
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَریبٌ»؛1 «آیا پنداشتید به بهشت می روید بدون اینکه بر شما بگذرد رویدادهایی که بر پیشینیان گذشت؟ به آنان دشواریها و آسیبها رسید و آنچنان آشفته شدند که پیامبر(ص) و مؤمنانی که با او بودند، می گفتند: کی یاری خداوند فرا می رسد (به آنان گفته شد) هش دارید! بی شک یاری خداوند نزدیک است.»
«غزوة خَندق که آن را غزوة احزاب نیز نامند، در شوّال سال پنجم، ماه پنجاه و ششم پس از هجرت واقع شد و آیات 214 سورة بقره، 26 و 27 سورة آل عمران، 62 و 64 سورة نور، و 9 و 25 سورة احزاب دربارة این غزوه است.»2


2. بیعت رضوان
«لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنینَ إِذْ یُبایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما فی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکینَةَ عَلَیْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَریباً»؛3«محققاً خداوند از مؤمنان خشنود گشت، هنگامی که زیر آن درخت با تو بیعت می کردند. خداوند از آنچه در دل داشتند، آگاه بود. از این رو آرامش را بر آنان فرود فرستاد و پیروزی نزدیکی را به آنها پاداش داد.»
این آیة کریمه داستان کسانی را می گوید که پیش از قرار داد صلح حُدَیبیه با پیامبر اکرم(ص) بیعت کردند. این بیعت چون زیر درختی به نام «سَمُرَه» واقع شد، به آن «بیعت سَمُرَه» و «بیعت شَجَره» نیز می گویند.4
قرآن کریم قصّه زنانی را که با پیامبر اکرم(ص) بیعت کردند نیز در جای دیگری یادآور شده است.5


3. ورود به مسجد الحرام
«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرام »؛6 «محققاً خداوند رؤیای پیامبرش که یقیناً به مسجد الحرام داخل خواهید شد را به حقّ، راست قرار داد.»
رسول اکرم(ص) در ذی القعدة سال هفتم هجری برای قضای عمره ای که در سال پیش به جای نیاورده بودند، همراه با یارانشان در حدیبیه رهسپار مکّه شدند. پس از ورود به مکّه، خانة خدا را طواف کردند و پس از طواف کعبه و سعی صفا و مروه، سر خویش را تراشیدند و سه روز در مکّه ماندند و این به واقعیت رسیدن رؤیای پیشین پیامبر اکرم(ص) بود.»7


4. مباهله
«فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ»؛8 «پس هر کس با تو دربارة عیسی، در مقام مجادله مجادله برآید بعد از آنکه با وحی خدا به احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما بخوانیم فرزندان و زنان و نفوس خود را تا با هم به مباهله برخیزیم (یعنی در حق یکدیگر نفرین کرده و در دعا و التجاء به درگاه خدا اصرار کنیم) تا دروغگو و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.»9
«مباهله» به معنی نفرین متقابل است، بدین شکل که دو فرد یا دو گروه مدّعی بر یکدیگر نفرین می کنند و لعنت خدا را بر دروغگو یا ظالم قرار می دهند.
رُخداد مباهله یکی از حوادث متواتر و درس آموز است. داستان این گونه آغاز شد که پیامبر اکرم(ص) به رهبر مذهبی مسیحیان نجران نامه نگاشته، او را به پذیرش دین مبین اسلام دعوت کرد. او گروهی را برای کاوش به مدینه فرستاد. این گروه با پیامبر اکرم(ص) مذاکراتی داشتند تا اینکه وحی نازل شد و آنان را به مباهله دعوت کرد. آنان در آغاز پذیرفتند؛ ولی وقتی دیدند تنها حضرت علی و زهرا، حسن و حسین(ع) همراه پیامبر اکرم(ص) آمده اند، منصرف شدند.
داستان شورانگیز و هیجان آفرینی بود. میقات مباهله در سرزمینی بیرون مدینه قرار داشت. گروه های فراوانی از مهاجر و انصار گرد آمده بودند. بر اساس گفتگوی گروه مسیحی نجران، اگر پیامبر با حشمت و شکوه ظاهری می آمد، رسالتش حقیقت نداشت و اگر عزیزان خود را پیراسته از آداب ظاهری به صحنه می آورد، متکی به خدا بود و رسالتش حقیقت داشت.
پیامبر اکرم(ص) با نهایت اعتماد به نصرت خدا و حقّانیت خویش، عزیزترین افراد را به صحنه آورد. معنویّت آسمانگیر این جمع اندک، دل و چشم گروه مسیحی را پر از اضطراب کرد. در این لحظه های تاریخی یکی از بزرگان گروه نجران گفت: اینان کسانی هستند که اگر دست به نیایش بردارند و از خدا بخواهند، کوه ها از جا کنده می شوند. و اگر بر ما نفرین کنند، تباه می شویم. بدین ترتیب، حاضر شدند «جزیه» بپردازند و در امان باشند.10


5. اعطای فدک
«فَآتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ ذلِکَ خَیْرٌ لِلَّذینَ یُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛11 «پس حق نزدیکان، بیچاره و در راه مانده را بپرداز! این برای کسانی که خداوند را می خواهند، بهتر است و آنان، رستگارانند.»
«ابو سعید خدری و غیر او روایت کرده اند که: وقتی این آیه بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد، حضرت فدک را به جناب فاطمه(س) بخشیدند و به او تسلیم کردند. همین سخن از امام باقر و امام صادق(ع) نیز نقل شده است.»12

پی نوشت:
1) بقره / 214.
2) تاریخ پیامبر اسلام، محمد ابراهیم آیتی، ص‏378.
3) فتح / 18.
4) المیزان، علامه طباطبایی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417 ق، ج‏18، ص‏284.
5) ممتحنه / 12.
6) فتح / 27.
7) امتاع الاسماع،مغریزی،دارالکتب العلمیه، تهران، ج‏1، ص‏336 و 341.
8) آل عمران / 61.
9) این ترجمه مرحوم آیت الله الهی قمشه‌ای است.
10) برای پژوهش بیش‏تر در داستان مباهله، نگاه کنید به: تفسیر ابو الفتوح رازی، تصحیح الهی قمشه‌ای، ج‏2، ص‏377، تاریخ ابن اثیر، ج‏2، ص‏142، المیزان، علامه طباطبایی، ج‏3، ص‏230 تا 247، کشف الاسرار، ج‏2، ص‏147، فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، ج‏2، ص‏431 تا 450.
11) روم / 38. این فرمان در آیه 26 سوره إسراء نیز آمده است.
12) المیزان، علامه طباطبایی، ج‏16، ص‏189، به نقل از مجمع البیان،‌ مرحوم طبرسی.