اهداف سفر از منظر قرآن

خداوند متعال جهت بیدار کردن افراد لجوج و متکبر و عبرت گرفتن از سرنوشت و عاقبت چنین افرادی دستور می دهد بر روی زمین سیر و سفر کنند، شاید با دیدن حقایق و نشانه ها، دلهای خفته از خواب غفلت بیدار شوند و از طرفی دیگر آگاهی و هوشیاری لازم را درباره قدرت بی انتهای حضرت حق تعالی و عجز انسان در برابر این قدرت بی منتها به دست آورند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در سفارشی به علی علیه السلام فرمود: «یَا عَلِیُّ لَا یَنْبَغِی لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ ظَاعِناً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ أَوْ تَزَوُّدٍ لِمَعَادٍ أَوْ لَذَّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّم ؛¹ یا علی! شایسته نیست کسی سفر کند جز برای سه کار: تحصیل توشه آخرت، اصلاح امور زندگی و لذت حلال.»

پاره ای از رخدادهای زندگی پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم(1)

1. هجرت
«یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِیَّاکُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکُم »؛¹ «چون به خداوندی که پروردگار همة شماست، ایمان آورده اید، پیامبر و شما را از شهرتان خارج می سازد.»
«إِلاَّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذینَ کَفَرُوا ثانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُما فِی الْغارِ إِذْ یَقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا»؛² «اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرده است، آنگاه که کفرپیشگان او را از مکّه بیرون راندند، هنگامی که او همراه دیگری دو نفره در غار بودند و او به همراهش می گفت: اندوهگین مباش! بی شک خدا با ماست.»³

پاره ای از رخدادهای زندگی پیامبر اکرم(ص) در قرآن کریم(2)

«مباهله» به معنی نفرین متقابل است، بدین شکل که دو فرد یا دو گروه مدّعی بر یکدیگر نفرین می کنند و لعنت خدا را بر دروغگو یا ظالم قرار می دهند. رُخداد مباهله یکی از حوادث متواتر و درس آموز است...

1. جنگ احزاب
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَریبٌ»؛¹ «آیا پنداشتید به بهشت می روید بدون اینکه بر شما بگذرد رویدادهایی که بر پیشینیان گذشت؟ به آنان دشواریها و آسیبها رسید و آنچنان آشفته شدند که پیامبر(ص) و مؤمنانی که با او بودند، می گفتند: کی یاری خداوند فرا می رسد (به آنان گفته شد) هش دارید! بی شک یاری خداوند نزدیک است.»
«غزوة خَندق که آن را غزوة احزاب نیز نامند، در شوّال سال پنجم، ماه پنجاه و ششم پس از هجرت واقع شد و آیات 214 سورة بقره، 26 و 27 سورة آل عمران، 62 و 64 سورة نور، و 9 و 25 سورة احزاب دربارة این غزوه است.»²

نکات فقهی سوره حمد

1. در نماز جماعت: اقتدا به امام جماعت در حال قیام یا رکوع امام صورت می گیرد. اگر مأموم در حال قیام امام به او اقتدا کند، و امام در رکعت اول یا دوم باشد، خواندن حمد و سوره از گردن مأموم ساقط است؛ ولی چناچه در رکعت اول و دوم نماز صبح یا مغرب و عشاء صدای امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند، و باید آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشکال ندارد.¹ اما اگر در رکعت سوم و یا چهارم امام به او اقتدا کند، بایستی حمد و سوره - و اگر فرصت نیست - فقط حمد را بخواند و اگر به رکوع امام نرسید، نمازش به فرادی تبدیل می شود؛ اما اگر در حال رکوع امام به او اقتدا کرد، در هر رکعتی که باشد، نمازش صحیح است. به همین جهت بهتر است کسانی که در رکعت سوم یا چهارم به امام اقتدا می کنند، اندکی صبر کنند و پس از رفتن امام به رکوع، تکبیرة الاحرام گفته، اقتدا کنند تا مبادا به رکوع امام نرسیده و نمازشان به فرادی تبدیل شود.
2. در رکعت سوم از فریضه مغرب و سوم و چهارم از نمازهای چهار رکعتی می توان به جای تسبیحات اربعه این سوره را تلاوت کرد.²

---

پی نوشت:
1) توضیح المسائل مراجع، محمد حسن بنی هاشمی خمینی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1377ش ص794، مسئله 1462.
2) همان، ج‏1، ص524، مسئله 1005.

روایات مربوط به سوره حمد

توجه و عمل به تعالیم حیاتبخش قرآن مجید توصیه مؤکّد امامان معصوم علیهم السلام است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «الله! الله! فِی القُرآنِ لایَسبِقنَّکُم بِالعَملِ بِهِ غَیرَکُم؛¹ خدا را! خدا را! مبادا دیگران در عمل به قرآن از شما سبقت بگیرند!» در میان سور قرآنی سوره مبارکه حمد جامع جمیع معارف قرآنی است. علما و اساتید درباره معارف این سوره نورانی دُرها سفته و کتابها و مقالات عدیده ای تألیف و تدوین نموده اند و مبلّغین دین نیز در تبلیغ و ترویج آن تلاشها کرده، مراکز تبلیغی نیز یکی از اولویتهای تبلیغی مبلّغین اعزامی را موضوع نماز می دانند از اینرو پرداختن به تفسیر سوره حمد از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
کتابی محکم و متقن چو قرآن               نگشته بر بشر نازل ز رحمان
سراسر صدقُ کذب از ساحتش دور       هو النّورُ من النّورِ الی النّورِ

نکات اخلاقی سوره حمد

آیات 6 و 7 این سوره به ما می آموزد که لازمه الگو قرار دادن انسانهای خوب و استفاده از سجایای اخلاقی آنان و پرهیز از انسانهای بد، شناخت آنهاست...

1. نیمی از سوره حمد - از آیه «اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیم» تا آخر - مربوط به تقاضای عاجزانه انسان از خداوند متعال است. بهتر است وقتی انسان نزد بزرگان معنوی می رود، تواضع و فروتنی ورزیده، از او تقاضایی کند، مثلاً التماس دعا کند، پند و نصیحت بخواهد و... که هم از تجربیات معنوی او استفاده کند و هم حفظ احترام او را به نحو کامل ادا کرده باشد.
2. آیات 6 و 7 این سوره به ما می آموزد که لازمه الگو قرار دادن انسانهای خوب و استفاده از سجایای اخلاقی آنان و پرهیز از انسانهای بد، شناخت آنهاست. شناخت افراد متخلق به اخلاق الهی و یا دارای اخلاق و منش سوء از امور کلیدی در مسیر حرکت انسان به سوی خداوند متعال است. تنها با داشتن اخلاق خوب نمی توان به مقام قرب الهی رسید؛ بلکه بایستی از اخلاق بد نیز پرهیز کرد. مثلاً بایستی از لجاجت و دشمنی - که ویژه قوم یهود بوده است - و کوته بینی و گمراهی - که از ویژگیهای مسیحیان است - خودداری کرد.

نکته اعتقادی سوره حمد

از «ابن عباس» نقل شده است که: حضرت امیر علیه السلام از ابتدای شب تا وقت صبح به من تفسیر سوره حمد را می فرمود و هنوز از تفسیر «باء»، «بسم الله الرّحمن الرّحیم» نگذشته بود. بعد از آن فرمود: «أنا النّقطه تحتَ الباء؛ من نقطه زیر «باء» بسم الله هستم.»¹
این سخن عظمت آن حضرت را نشان می دهد؛ زیرا همان گونه که در روایت اول گذشت، سوره حمد عصاره تمامی کتب آسمانی است و این سوره با «بسم الله الرّحمن الرّحیم» شروع می شود و بسم الله نیز با «باء» آغاز می گردد و باء بدون نقطه معنا ندارد؛ یعنی استفاده و اطلاع بر سوره حمد و به تبع آن کتب آسمانی بدون ایمان به ولایت حضرت ممکن نیست.

حکایات مرتبط با سوره حمد

حکایات درباره این سوره مبارکه بسیار زیاد است که از میان آنها دو حکایت را از «تفسیر ابوالفتوح رازی قدّس سرّه» و حکایتی را از «سید مرتضی علم الهدی قدّس سرّه» از دانشوران بزرگ شیعه نقل می کنیم:
1. «ابوسلیمان» از صحابه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل می کند: با حضرت در غزوه ای بودیم. مردی از صحابه بخاطر بیماری صرع به زمین افتاد. یکی از صحابه از اسب خود پایین آمد و سوره حمد را در گوش او خواند. بیمار مصروع فوراً سالم شد و برخاست. این جریان را با پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در میان گذاشتیم. ایشان فرمودند: «هِیَ اُمُّ القُرآنِ وَ هِیَ شِفَاءُ مِن کُلِّ دَاءِ؛ آن (سوره حمد) مادر و اساس قرآن است و موجب شفای از تمام بیماریها.»¹

دوستی و دوست یابی

ضرورت و اهمیت دوست:
با توجه به این که انسان موجودی اجتماعی است و برای ارائه حیات خویش نیاز به ارتباطات در جامعه دارد. پس انسان در تمام دوران حیات نیازمند به رفاقت و دوستی با دیگران است. انسان ها نه تنها با هم انس می گیرند و با مصاحبت و هم نشینی وسایل شادمانی و شادی یکدیگر را فراهم می سازند، بلکه هر دوستی، به میزان ارتباط و هم نشینی، در روح و روان رفیق خودش نفوذ می کند و بر عقاید، اخلاق، گفتار، و کردار او اثر می گذارد.
بزرگان گفته اند: «درباره هیچکس به نیکی یا بدی نمی توانیم قضاوت کنیم، مگر این که دوستانش را بشناسیم». آدمی با صفات همنشینان و دوستان صمیمی اش شناخته می شود. بر این اساس انتخاب دوست و هم نشین برای جوانان از حساس ترین مسائل دوران جوانی است.
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «عاجزترین مردم کسی است که از نظر دوست یابی عاجز باشد و عاجزتر از او کسی است که دوستی را که به دست آورده؛ از دست بدهد.»
از این رو بهترین و مناسب ترین دوستان را انتخاب کنیم و همواره دوستی هایمان را مستحکم کنیم و آن را پاس بداریم.

تاثیرگذاری بر جوانان

چگونه می توان روی دیگران - به خصوص جوانان - تأثیرگذار باشیم؟
تأثیرپذیری یا تأثیرگذاری و حدود و کیفیت آن، بستگی به توانایی ها و قابلیت های انسان در ابعاد مختلف دارد.

با رعایت اصول و نکات زیر، می توانید میزان تأثیرگذاری خود را افزایش دهید:
1. صمیمیت و ابراز آن: صمیمانه دیگران را دوست داشته باشید و محبت قلبی خود را به آنان اظهار دارید.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرموده است: «اذا احبّ احدکم اخاه فلیعلمه فانّه اصلح لذات البین؛...» «هرگاه یکی از شما به برادر [دینی] خود علاقه مند شد، محبت خود را به او ابراز کند. این کار افراد را بیشتر به هم پیوند می دهد» ، ¹