ابن تیمیه
احمد بن تیمیّه، اولین نظریه پرداز وهابیت، در سال 661 ه . ق (1) پنج سال پس از سقوط خلافت بغداد در حرّان (از توابع شام) به دنیا آمد. وی تحصیلات اولیّه ی خود را در آن سرزمین به پایان برد. پس از حمله مغول به اطراف شام، او، به همراه خانوادهاش، به دمشق رفت و در آن جا اقامت گزید.
در سال 698 ه.ق به تدریج آثار انحراف عقائدی در ابن تیمیه ظاهر شد، بهویژه به هنگام تفسیر آیه شریفه « الرَّحْمَـنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى» (2) در شهر حماة (3) براى خداوند تبارک وتعالى جایگاهى در فراز آسمانها که بر تخت سلطنت تکیه زده است، تعیین کرد (4)
عکس العمل ها
انتشار افکار باطل ابن تیمیّه در دمشق و اطراف آن، غوغایى به پا کرد؛ گروهى از فقیهان علیه او قیام کرده و از جلالالدین حنفى، قاضى وقت، محاکمه ابن تیمیّه را خواستار شدند؛ ولى او از حضور در دادگاه امتناع ورزید.
ابن تیمیّه همواره با آراى خلاف خود، افکار عمومى را متشنّج مىکرد و باورهاى عمومى را سست مىکرد، تا اینکه در هشتم رجب سال 705 ه، قضات شهر، همراه ابن تیمیّه در قصر نایب السلطنه حاضر شدند و کتاب الواسطیّه وى قرائت شد، پس از دو جلسه مناظره با کمال الدین ابن زَمْلَکانى(5) و اثبات انحراف فکرى و عقیدتى ابن تیمیّه، او را به مصر تبعید کردند. در آن جا نیز به سبب نشر اندیشه هاى انحرافى، به دستور ابن محلوف مالکى، قاضى وقت به زندان محکوم گشت، و سپس در 23 ربیع الأوّل سال 707 ه.ق از زندان آزاد شد.
محاکمه ی ابن تیمیه
ابن کثیر مىنویسد:در شوّال 707 هجرى، صوفیّه به سبب جسارت هایى که ابن تیمیّه به ابن عربى کرده بود، به دولت مصر شکایت کردند و داورى بر عهده قاضى شافعى واگذار گردید و مجلس محاکمهاى تشکیل شد، ولى مطلب خاصّى علیه ابن تیمیّه ثابت نشد و در همان مجلس گفت: « لایستغاث إلاّ باللّه، لایستغاث بالنبى استغاثة بمعنى العبارة، ولکن یتوسل به ویتشفع به» ؛ (استغاثه منحصر به خداوند است و از پیامبر نمىشود طلب یارى کرد، ولى مىشود به او توسل جست و طلب شفاعت کرد).
ولى قاضى بدر الدین احساس کرد که وى در قضیّه ی توسّل، ادب را نسبت به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) رعایت نمى کند، او نامه اى به قاضى شافعى نوشت تا او را به مقتضاى شریعت مجازات نماید.
قاضى شافعى نیز گفت: من نسبت به ابن تیمیّه همان سخنى را گفتم که به دیگر منحرفان مى گویم. آن گاه دولت مصر ابن تیمیّه را بین رفتن به دمشق، اسکندریه و یا زندان، مخیّر ساخت، ابن تیمیّه زندان را برگزید و روانه زندان شد.(6).
عاقبت در سال 708 ه ق از زندان آزاد شد، ولى فعّالیّت مجدّد وى باعث شد که آخر ماه صفر 709 ه . ق. به اسکندریّه مصر تبعید شود و پس از هشت ماه به قاهره بازگردد. او در سال 728 در زندان قلعه دمشق جان سپرد که با مرگش افکار وى نیز به فراموشى سپرده شد. اما اندک شاگردان او مانند ابن قیم جوزانی افکار او را هم چنان در دل نگه می داشتند، و به صورت پنهانی به تبلیغ آن می پرداختند.
پی نوشت:
1. الدرر الکامنة، ج 1، ص 144
2. طه 5
3. در 150 کیلومترى شهر دمشق واقع است
4. او در کتاب العقیدة الحمویّة، صفحه 429 مىگوید:« إنّ اللّه تعالى فوق کلّ شىء وعلى کلّ شىء وأنّه فوق العرش و أنّه فوق السماء»
5. بن زملکانى، محمّد بن على کمال الدین متوفّاى 727، از فقهاى شافعى در عصر خویش بوده و ریاست مذهب شافعى به او محوّل گشت. الأعلام، ج 6، ص 284
6. بدایه ونهایه، ج14 ص51
