براى حفظ قرآن، لازم است به موارد زیر توجه نمایید :
نکات لازم قبل از شروع حفظ قرآن :
1. گرفتن تصمیم جدى و باقى ماندن بر تصمیم و همچنین داشتن صبر و حوصله فراوان برای حفظ قرآن کریم.
2. داشتن جوابهاى قانع کننده اى براى سؤال هایى چون : چرا حفظ مى کنم؟ فایده اش چیست؟ قرآن چیست؟ سخن کیست؟ روى من چه اثراتى ممکن است داشته باشد؟ چقدر به قرآن علاقه دارم؟ چه چیزى از قرآن براى من مهم تر است؟ چه کتابى از این مهم تر است؟ و ...
3. نیّت حفظ، باید دوستی با خدا، تقویت ایمان و آشنایی بیش تر با قرآن باشد و هنگام حفظ قرآن بهتر است با وضو و طهارت و رو به قبله باشیم.
4. برای حفظ باید نشاط و آمادگی داشت و در غیر این صورت، از حفظ قرآن پرهیز شود. باید ساعات مشخصی از روز را برای این کار در نظر گرفت و اگر یک روز از حفظ قرآن باز ماندید، روز بعد باید جبران کنید. زمان حفظ بهتر است اول صبح و شب، قبل از استراحت باشد.
5. برای تمرکز حواس، باید در مکان ثابت و ساده ای که دارای سکوت و آرامش و هوای سالم و مطبوع باشد، مشغول به حفظ شوید.
6. باید روش ترتیل را آموخت چون به کارگیری آهنگ های ترتیلی حفظ را راحت تر می گرداند.
7. گوش فرا دادن به نوار ترتیل برای این کار بسیار مفید و مؤثر است.
8. خواندن دعاهای وارد شده و کمک خواستن از خدا، اثر زیادی در آسان شدن حفظ و فهم قرآن دارد.
9. باید برای این کار یکی از دوستان را انتخاب کنید تا بتوانید ساعاتی از روز را با هم سپری کرده و با یکدیگر تمرین نمایید.
10. حافظ قرآن باید از پیروی و تقلید از دیگران پرهیز کند؛ زیرا تجربه نشان داده است که عمرِ تقلید کوتاه است و نمی توان بر آن پایدار ماند؛ البته این به معنای کنار گذاشتن تجربه دیگران نیست؛ بلکه منظور یافتن راهی مناسب با قابلیت و استعداد خود است.
نکات لازم برای حفظ قرآن :
1. حفظ قرآن را باید با روزی نیم ساعت و با آیات کوتاه شروع کرد و پس از گذشتِ حدود 20 روز، به مرور، آن را افزایش داد.
2. حفظ قرآن نیازمند تکرار بسیار زیاد است؛ پس نباید تمرین مداوم را فراموش کرد و بهتر است که حفظ در زمان های مختلف انجام شود. (مثلاً نیم ساعت صبح و نیم ساعت شب قبل از استراحت).
3. حفظ قرآن با مباحثه دو نفری، بهتر و سریع تر انجام می پذیرد؛ به این شکل که ابتدا یک نفر آیه یا قسمتی از آن را بخواند و نفر دیگر قسمت بعد را بخواند.
4. برخی آیات قرآن، با یک بار و برخی با دو بار و برخی با چند مرتبه خواندن حفظ می شوند؛ از این رو نباید همه آیات را یکسان شمرد.
5. برای حفظ قرآن، نخست باید آیه اولِ هر سوره را حفظ کرد، سپس به سراغ آیه بعد رفت و آن را حفظ کرد، بعد از آن هر دو آیه را با هم حفظ خواند، آن گاه آیه سوم و سپس هر سه آیه را از حفظ خواند و به همین ترتیب، آیات بعدی را باید حفظ کرد تا یک صفحه تمام شود؛ آن گاه یکایک صفحه های بعد را باید مانند صفحه اول حفظ کرد تا یک سوره به اتمام برسد. توجه به این نکته لازم است که تا یک قسمت خوب حفظ نشده، نباید به سراغ قسمت دیگر رفت. شماره آیات نیز هم زمان با حفظ آیه باید حفظ شوند.
6. در حفظ آیاتی که شبیه هم هستند، باید دقت بیشتری شود و تکرار و تمرین زیادتر نمود.
7. در تمرین آیات حفظ شده خواندن باید به ترتیب و سلسله وار و جزء به جزء باشد، نه به صورت پراکنده و متفرق.
8. تحت فشار گذاشتن ذهن به این صورت که یک باره معلومات زیادی بر آن عرضه کنند، باعث ملامت و ناراحتی می شود و چه بسا در نهایت، منجر به کنار گذاشتن حفظ شود. این کار گرچه ممکن است برای مدتی کوتاه موفقیت آمیز باشد، ولی مضّر است و باید دانست کم و خوب حفظ کردن بهتر از زیاد و بی توجه حفظ کردن است.
موارد عمومی و مهم برای حفظ قرآن :
1. در طول مدت حفظ باید از یک قرآن استفاده کرد، با اندازه متوسط و خطی زیبا و چشم نواز (خط عثمان طه مناسب است).
2. قبل از حفظ، نام سوره مورد نظر را از میان 114 سوره، باید به خاطر سپرد، سپس به حفظ سوره اقدام کرد.
3. سوره بقره به علت طولانی بودنش برای مبتدیان مناسب نیست، بلکه بهتر است از جزء 30 قرآن شروع شود.
4. تکرار آیات حفظ شده برای دیگران، جهت جلوگیری از اشتباهات احتمالی بسیار مفید است؛ زیرا صحیح خواندن، مقدّم بر حفظ است و حافظ باید قرائت صحیح و روان قرآن را فرا بگیرد، به طورى که در هیچ جاى قرآن، مشکل قرائت نداشته باشید.
5. برای حفظ می توان قسمتى از قرآن (یک صفحه، یا چند آیه) را چندین مرتبه خواند (از روى متن) و سپس از حفظ براى کسى قرائت کرد تا غلط هاى احتمالى را بگوید تا حافظ آن ها را اصلاح نماید.
6. در هنگام حفظ، زبان کار کند و صدا بیرون بیاید. شمرده شمرده و با تأنى خوانده شود.
7. هر چه تسلط به روان خوانی صحیح، تجوید و دستور زبان عربی بیش تر باشد، بهتر و زودتر می توان قرآن را حفظ کرد.
8. انس با صوت قرآن و گوش کردن به نوار ترتیل قاریان معروف، حافظ را در تسلط یافتن بر قواعد تجوید یاری کرده و در مسیر حفظ یاری می رساند.
9. در تمرین و تکرار آیات، نباید از قرآن، زیاد استفاده شود؛ بلکه بعد از چند بار خواندن یک آیه از روی قرآن، باید آیه از حفظ تکرار شود و هرگاه قسمتی از آن فراموش شد، باید از ذهن کمک گرفت و در صورتی که به یاد نیامد، به قرآن مراجعه شود.
10. بعد از حفظ یک سوره، مدت زمانی که صرف حفظ قرآن می شود، باید دو قسمت شود: یک قسمت برای حفظ آیات جدید و یک قسمت برای تکرار آیات حفظ شده.
11. هر روز، اول محفوظات از حفظ خوانده شود؛ بعداً هفته اى یک بار و به مرور زمان ماهى یک بار، دوره شود و ... اگر به این نحو حفظ گردد، فراموش نمى شود و قرآن خودش در سختى ها یار و مددکار شخص خواهد بود.
12. یکی از روش های حفظ قرآن، نوشتن با دقت و سپردنِ به ذهن است و به همین دلیل امام صادق (علیه السلام) فرموده اند : «بنویسید! زیرا تا ننویسید حفظ نخواهید شد».
13. یکی از مؤثرترین تکنیک های حفظ قرآن مشارکت در کلاس های حفظ و کار گروهی کردن و رقابت با دیگران زیر نظر استاد راهنما و شرکت در مسابقات است.
14. روشی که برای حفظ انتخاب می شود و حافظ با آن مأنوس تر است، تغییر داده نشود و تا پایان، همان روش را ادامه دهد.
مواردی که هنگام حفظ قرآن، باید از آن ها اجتناب کرد :
1. هیچ گاه نباید ناامید شد و باید دانست که با پشتکار و اراده قوی است که عده ای توانسته اند به مقام های بالا برسند و حافظ قرآن شوند.
2. نباید در حفظ قرآن عجله کرد، زیرا نگهداری محفوظات قرآنی، مشکل تر از حفظ قرآن است و این نیاز به پشتکار و استمرار دارد.
3. نباید در انتظار تشویق دیگران بود بلکه باید حفظ قرآن فقط برای رضای خدا و انس با قرآن باشد.
4. حافظ قرآن باید از پیروی و تقلید از دیگران پرهیز کند، زیرا تجربه نشان داده است که عمرِ تقلید کوتاه است و نمی توان بر آن پایدار ماند. البته این به معنای کنار گذاشتن تجربه ی دیگران نیست؛ بلکه منظور یافتن راهی مناسب با قابلیت و استعداد خود است.
راه های باقی ماندن محفوظات و فراموش نکردن آن ها :
برای این کار، دو روش وجود دارد :
- روش فردی: به این صورت که هر هفته یک ختم قرآن شود و حافظین قرآن در قدیم این کار را می کردند تا محفوظات خود را فراموش نکنند. توضیح مطلب این که روز شنبه از اول قرآن تا سوره مائده؛ یک شنبه، از سوره مائده تا یونس؛ دوشنبه، از یونس تا اسراء؛ سه شنبه از اسراء تا شعراء؛ چهارشنبه از شعراء تا صافات؛ پنج شنبه از صافات تا ق و جمعه از سوره ق تا آخر قرآن.
- روش جمعی: به این صورت که دو نفر حافظ قرآن هر روز در ساعاتی معین آنچه که از قرآن حفظ کرده اند را برای یکدیگر بخوانند و آن ها را تکرار کنند؛ در این روش، هم اشتباهات احتمالی برطرف می شود و هم آیات حفظ شده کاملاً در ذهن باقی می مانند.
منابعی جهت مطالعه بیشتر :
1. چگونه قرآن را حفظ کنیم؟، شهریار پرهیزکار؛ تهران : انتشارات نبوی.
2. اهمیت و روش حفظ قرآن، الیاس کلانتری؛ تهران : انتشارات بیان.
3. راهنمای حفظ قرآن، علاء بصری و صفاء الدین بصری؛ ترجمه : محمد مهدی رضایی؛ قم : انتشارات الهادی.
4. چگونه قرآن را حفظ کنیم؟، یحیی غوثانی؛ ترجمه : علیرضا اسماعیل آبادی؛ مشهد : انتشارات آستان قدس رضوی.
5. روش حفظ قرآن کریم، کاظم گرامی؛ مشهد : بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
6. درس هایی از قرآن، فاطمه جهانگیر؛ قم : انتشارات آزاد گرافیک.
امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) :
آرام باش، توکل کن، تفکر کن، سپس آستین ها را بالا بزن، آن گاه دستان خداوند را می بینی که زودتر از تو دست بکار شده اند.
