مساجد از دیر باز به عنوان مأمن و پناهگاهی برای مردم و مکانی برای انس و مناجات با خداوند متعال محسوب می شوند و به همین جهت نیز از اهمیت بسزایی برخوردار هستند،مکان های آسمانی که از آن به خانه خداوند یاد می شود و ظالم ترین مردم در منطق قرآن مجید کسانی هستند که مانع رفت و آمد افراد به این مکان های آسمانی شوند و با اعمال و رفتار و گفتار خود سبب کم رونق شدن آنها می شوند.
چنانچه خداوند متعال می فرماید:
«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ وَ سَعى فی خَرابِها: و کیست بیدادگرتر از آن کس که نگذارد در مساجد خدا، نام وى برده شود، و در ویرانى آنها بکوشد؟»[البقرة : 114]
نکته مورد اهمیت پیرامون مساجد آن است که مسجد تنها محلی برای عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال نمی باشد، بلکه کاربرد های متعددی در جامعه دارد که از جمله مهمترین کاربردهای آن می توان به امور زیر اشاره کرد: مکانی برای تعلیم و تربیت مردم و مخصوصا نسل جوان، مکانی برای حل مشکلات اقتصادی مردم، مکانی برای تصمیم گیری برای آینده سیاسی کشور، مکانی برای حل مشکلات و اختلافات، مرکزی برای مشاوره در امور مختلف و .....
کاربردهای مساجد در کلام امیرالمومنین
همچنین امیرالمومنین علی علیه السلام پیرامون فوائد ارتباط با مساجد در کلامی نورانی خویش اینگونه می فرماید:
«مَنِ اختَلَفَ اِلَی المَسجِدِ اَصابَ اِحدَی الثَّمانِ؛ اَخاً مُستَفاداً فِی اللهِ، اَو عِلماً مُستَطرَفاً اَو آیَةً مُحکَمَةً اَو یَسمَعُ کَلِمَةً تَدُلُّ عَلی هُدیً، اَو رَحمَةً مُنتَظَرَةً، اَو کَلِمَةً تَرُدُّهُ عَن ردی، اَو یَترُکَ ذَنبا خَشیَةً اَو حَیاءً: کسی که به مسجد رفت و آمد می‌کند، یکی از منافع هشت گانه نصیب او می‌شود: برادری مفید و با ارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم [برای تثبیت عقاید]، یا کلماتی که موجب هدایت شود [می شنود]، یا رحمت مورد انتظاری [شامل حال او می شود]، یا مواعظی که او را از فساد و گناه باز دارد، [می‌شنود،] یا به خاطر ترس یا حیا و آبروی خود گناهی را ترک می کند.»[وسائل الشیعه، ج3، ص48ظ ]
این روایت علاوه بر فوائد مهم ارتباط با مساجد در حقیقت به کاربردهای مهم مسجد اشاره می کند که به عنوان نقشه راه برای مسئولین در حوزه مسجد می تواند به خوبی نقش ایفا کند و وظیفه آنان را در راستای فعال کردن مساجد روشن می‌کند.
کاربردهایی چون:
1- معرفی و ارتباط با افراد موفق و الگوگیری از آنها در زندگی [برادری مفید و با ارزش در راه خدا]
2- تمرکز مراکز علمی و فرهنگی در مساجد تا افراد بتوانند با حضور در مسجد بر دانش خود بیفزایند:[ یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم [برای تثبیت عقاید]
3- هدایت و راه یافتن به کمال و سعادت در سایه پیروی از نصایح و مواعظ و ترک گناه و معصیت:[یا کلماتی که موجب هدایت شود [می شنود]، یا رحمت مورد انتظاری [شامل حال او می شود]، یا مواعظی که او را از فساد و گناه باز دارد]
حال بعد از معرفی کاربردهای مفید و قابل توجهی که مساجد می توانند در جامعه اسلامی داشته باشند،این سوال مهم و اساسی مطرح می شود که دلائل خلوت شدن مساجد در عصر حاضر چیست؟ چرا شاهد حضور کمتر نسل جوان در مساجد هستیم؟ چرا میانگین سن افرادی که در مسجد حضور پیدا می کنند روز به روز در حال افزایش می باشد؟
این سوال مهمی است که مسئولین فعال در حوزه مسجد را برای یافتن پاسخ به آن به چالش کشیده است و به همین جهت در صدد هستند تا با برگزاری همایش ها و مسابقات و ... به پاسخ های مناسبی پیرامون آن دست پیدا کنند که در این مقاله به برخی از مهمترین دلائل کم شدن این حضور اشاره می کنیم.
برخی دلایل خلوت شدن مساجد
1- از دست دادن کاربردهای مختلف
بسیار روشن و بدیهی است که وقتی مساجد که تا چند دهه قبل کابردهای متعددی در جامعه داشته‌اند وقتی بسیاری از کاربردهای خود را از دست بدهند، خلوت و در نتیجه جایگاه اجتماعی خود را از دست می دهند، چرا کهامروزه نیز مردم انتظارات متعددی از مساجد دارند و وقتی انتظارات آنان بر آورده نشود، مسلما استقبال آنان نیز کمتر از گذشته خواهد شد. البته این سخن عمومیت نداشته و مساجد فعال بسیاری وجود دارند، اما متاسفانه کم نیستند مساجدی که تنها کاربرد آنها اقامه نمازهای یومیه شده است و هیچ کاربرد دیگری ندارند.
و این دلیل می توان به عنوان نقشه ای کامل برای مسئولین در این حوزه باشد که برای حضور حداکثری مردم در مساجد، مجددا کاربردهای متعدد و پر اهمیت آن را احیاء کنند تا با به وجود آمدن یک مرکز جامع فرهنگی و اجتماعی شاهد حضور هر چه بیشتر مردم و مخصوصا نسل جوان در این عرصه باشیم.
2-بسته بودن مساجد در ساعات مختلف
مساجدی که تنها روزانه یک ساعت آن هم برای اقامه نماز جماعت باز می شوند و بلافاصله و با مدت زمان بسیار اندک بسته می شوند، چگونه می توانند میزبان افراد متعدد باشند. این در حالی است که در برخی از کشورها، شاهد حضور مساجد شبانه روزی هستیم که در ساعت های مختلف میزبان نمازگزاران هستند که اجرای این مسئله همچنان با وعده و وعید مسئولین در این حوزه همچنان به تعویق افتاده است .
3-نقش صدا و سیما در کاهش حضور مردم
هیچ فردی نمی تواند نقش موثر صدا و سیما در ترویج فرهنگ دینی در جامعه را منکر شود و در این راستا صدا و سیما می تواند با ایفا کردن نقش خود در حضور حداکثری افراد در مساجد نقش موثری داشته باشد، اما در عین حال که نمی توان فعالیت های مختلفی که در این زمینه انجام شده است را نادیده گرفت، باید به این نکته اشاره کرد که متاسفانه صدا و سیما را می توان به عنوان یکی از دلائل مهم برای کاهش حضور مردم در مساجد مخصوصا در برخی از ایام خاص مانند ماه رمضان محسوب کرد که با نمایش فیلم های مختلف در ساعت هایی که باید مردم در مساجد حضور داشته باشند آنها را در پای گیرنده های دیجیتالی خود نگاه داشته و مانع حضور آنان در مساجد می شود.
همچنین در فیلم ها و سریال هایی که از شبکه های مختلف پخش می شود، نقش مساجد و مخصوصا نماز به شدت کم رنگ جلوه داده می شود تا جایی که اقامه نماز و حضور در مساجد تنها توسط پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها نمایش داده می شود و این تفکر ناخواسته ترویج داده می شود که نسل جوان در زمینه اقامه نماز و حضور در مساجد هیچ وظیفه ای ندارند.
وظیفه ما چیست؟
آنچه گفته شد وظیفه مسئولین این عرصه بود، اما وظیفه ما نیز در این عرصه آن است که با حضور در مساجد و مخصوصا مساجدی که در آستانه تعطیلی و تخریب قرار دارند، سبب رونق و شکوفایی این مکان های آسمانی بشویم تا علاوه بر برکت های مادی و معنوی که از این راه نصیبمان می شود، مانع شکایت مساجد از رفتار و کردارمان شویم، چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید:
«در روز قیامت سه چیز به عرصه محشر مىآیند و (به خدای تعالی) شکایت مىکنند: قرآن، مسجد و خاندان پیغمبر (صلی الله علیه و آله)؛ قرآن عرض حالش این است: پروردگارا مرا (بسوزاندند و) تحریف؛ یعنی (تفسیر و تأویل های نادرست)[1] و پاره پاره کردند (به برخی از دستوراتم عمل کردند و برخی را رها نمودند)، مسجد نیز می گوید: پروردگارا مرا تعطیل کردند و حقم را ضایع ساختند و عترت پیامبر (صلی الله علیه و آله) می گویند! پروردگارا ما را کشتند و کنار زدند و آواره کردند. آن‌گاه، در این هنگام من به دو زانو مىنشینم تا داد این سه را از دشمنانشان و مرتکبین اعمال فوق بستانم. پس خداى جل جلاله به من می فرماید: من به مخاصمه و گرفتن حق این سه سزاوارترم»[الخصال، ج 1، ص 175]
در پایان آنچه برای حل و فصل این مشکل که از آن به بحرانی برای قرن حاضر یاد می کنند لازم است، تغییرات سریع و بدون هرگونه درنگ در سیاست های اجرایی در مدیریت مساجد است و تا زمانی که سیاست های کنونی تغییر پیدا نکند نباید انتظار حضور حداکثری مردم در مساجد را داشته باشیم.
طاها ...